Elektronik Denge Sistemi: ESP / ESC

Elektronik Denge Programı olarak Türkçe’ye çevirebileceğimiz destek sistemi, tıpkı Çekiş Kontrol Sistemi (TCS / ASR) gibi, her araçta farklı isimlerle karşımıza çıkabiliyor. ESC, ESP, DSC, VSC, PSM gibi kısaltmalar görüyorsanız, aslında hepsi aynı sistemden bahsediyor. Yine tıpkı TCS / ASR gibi, ESP de ABS ile koordineli çalışıyor. Ülkemizde sıfır km araç satışında 2016 itibariyle zorunlu olan ESP, Çekiş Kontrol Sistemi’ni de bünyesinde içeriyor. Yani araçta ESP varsa, sürüş dengesi ile ilgili tüm sistemler var diyebiliriz.
Sistem, ABS sensörleri aracılığı ile dört tekerleğin ayrı ayrı hızlarını, direksiyon açı sensörü aracılığı ile sürücünün ne yöne gitmek istediğini, bir de aracın orta noktasında bulunan bir sensör (yaw rate) aracılığı ile de aracın gövdesinin yalpa hareketini takip ediyor. Bu verilerin hepsini sürekli takip edip, birbirleri ile istikrarlı olup olmadığını inceliyor. İşler yolunda gittiği sürece sadece izlemekle yetiniyor, herhangi bir müdahalede bulunmuyor. Ancak örneğin sürücü direksiyonu çevirmiş olmasına rağmen, aracın yaw rate sensöründen aynı miktarda dönme hareketi algılamıyorsa, buna önden kayma (understeer) tanısı koyuyor. Ya da tam tersi, direksiyonda büyük bir hareket olmamasına rağmen, araç gövdesinde büyük bir yalpa hareketi algılarsa; bu sefer de aracın arkasının kaydığını (oversteer) tespit ediyor.

Elektronik Denge Sistemi (ESP), kayan aracı bir an önce kontrol altına alarak güvenli bir şekilde yoluna devam etmesini amaçlıyor. İlk müdahalesi, TCS’de olduğu gibi gaz pedalına oluyor. ESP devreye girdiğinde, sürücü gaz pedalına bassa bile pedal tepki vermiyor. Bazı sözde sürüş teknikleri uzmanları, ‘Araç kayarsa gaza bas, araç toparlar’ gibi önerilerde bulunarak kaymakta olan aracı daha da hızlandırarak güvenliği sağlayabileceğini düşünüyor. Bu önerinin saçmalığının ötesinde, bu kişiler kayma esnasında gaz pedalının aslında devre dışı kaldığının farkında değil.
Aracın önü kayıyorsa, ön tekerlekler yeterince tutunamıyor demektir. Bu senaryoda aracımız, direksiyon çevrilmiş olmasına rağmen, direksiyon açısı kadar dönemiyor hatta belki de düz gidiyor. Kaymayı tespit eden ESP, lastiklerde tutuş olan tarafta, yani arka tarafta virajın iç kısmında kalan tekerleğe fren yaparak, araçtaki dönme hareketini destekliyor. Tankın dönüş hareketi gibi düşünebilirsiniz, ESP aslında aracın bir tekerleğini durdurup, aracı o pivot nokta yani duran tekerlek etrafında döndürmeye çalışıyor. Eğer aracın arkası kayıyorsa, bu sefer tutuş olan ön tekerleklerde frenleme yaparak, aracın dengesini sağlamaya çalışıyor. Dikkat ettiyseniz her iki senaryoda da sürücünün frene basmasından hiç bahsetmedik. Sürücü fren pedalına basmadığı halde ESP, kontrolü ele alarak istediği tek bir tekerleğe fren basıncı gönderebiliyor.